Trước nay chúng ta chỉ quen nghĩ thư viện là phải có sách, có bàn ghế, giá sách, có thủ thư phục vụ… Nhưng có loại thư viện mà ở đó không có sách, không có quầy kệ, chỉ có người, nhưng bạn vẫn có thể học được nhiều điều thú vị. Tại đây mọi người có thể chọn đầu sách và nghe những cuốn sách sống kể lại.

Thư viện sách sống (Human Library) lần đầu tiên xuất hiện trên thế giới vào năm 2000, tại Copenhagen (Đan Mạch). Lúc bấy giờ, Ronni Abergel, nhà sáng lập ra Human Library chỉ đơn giản là muốn tranh thủ một lễ hội ở địa phương để kết nối mọi người lại với nhau, bất kể thuộc thành phần nào, để cùng ngồi xuống và đọc lấy câu chuyện của nhau.

Theo quan điểm của người sáng lập, đời mỗi người là một câu chuyện đặc sắc. Nhưng Ronni Abergel có những ưu tư hơn đến những đối tượng đặc biệt, chịu những thiệt thòi, kỳ thị trong xã hội. Đó có thể là người mắc chứng rối loạn căng thẳng, bị chấn thương tâm lý, mắc bệnh tự kỷ. Đó có thể là một người tị nạn, người vô gia cư, một người từng trong băng đảng, một người đa ái, người chuyển giới hay thậm chí là người bán dâm... Theo Ronni Abergel, tất cả họ đều bị cho là khác người và thường bị cô lập. Cái nhìn của xã hội về họ đa phần đều không chính xác. Trong khi tất cả họ đều có quyền tỏ bày, để giúp cộng đồng nhìn nhận đúng đắn hơn về họ. Nơi nào an toàn, tin cậy để giúp họ can đảm lên tiếng? Human Library đã ra đời vì mục đích đó.

Thư viện cho phép người đến đây có thể chọn bất kỳ tựa sách, kinh nghiệm sống nào trong mục lục, sau đó họ sẽ được đưa đến một khu thảo luận để "cuốn sách sống'" đó kể lại trực tiếp câu chuyện mà họ muốn biết trong nửa tiếng.

Một số tựa sách có trong thư viện bao gồm Câu Chuyện Gypsy, Cựu Lính Trong Chiến Tranh Irag, Cậu Bé Mồ Côi hay Đứa Trẻ của Những Người Sống Sót Sau Vụ Thảm Sát Holocaust. Những cuốn sách sống đó có thể là bất kỳ ai, kỹ nữ, chính trị gia, trưởng ban tang lễ và cả một đứa trẻ. Tất cả những người đó đều mang trong mình những câu chuyện đáng kinh ngạc.

Sau vài ngày thử nghiệm, cả Ronni Abergel, các nhà tổ chức đều kinh ngạc trước những ảnh hưởng tích cực của Human Library. “Bạn sẽ khó mà diễn tả được hết cảm xúc nếu bỗng nhiên thấy một sĩ quan cảnh sát ngồi đàm đạo với một nghệ sĩ vẽ tranh đường phố, hay một cổ đông viên bóng đá nói chuyện với một người ủng hộ nữ quyền… Từ trước đến nay, những cuộc trò chuyện như thế hiếm khi có cơ hội xảy ra”.

Người đọc cũng cảm thấy bất ngờ khi tiếp cận các đầu sách sống. Họ không ngờ những hiểu biết của mình với thực tế bên ngoài lại có nhiều khác biệt đến thế. Họ nhận ra, những gì tưởng đã tận tường hóa ra vẫn là chẳng hiểu gì. Họ thấy, chính họ, trong tiềm thức nào đó, vẫn giữ trong lòng những tư tưởng phân biệt, thậm chí ghét bỏ. Rời khỏi thư viện sách sống, người ta ý thức bản thân phải thận trọng hơn trong việc đánh giá, học cách tôn trọng sự đa dạng, khác biệt trong một thế giới rộng lớn, bao la.

Thư viện sách sống ở Việt Nam

Sau lần ra mắt thành công, hoạt động Human Library nhanh chóng được nhân rộng, lan sang nhiều nước như Mỹ, Nam Phi, Sudan, Chile, Israel… Vào năm 2016, lần đầu tiên, Việt Nam cũng đã tổ chức dự án Human Library tại Hà Nội. Người mang Human Library về Việt Nam là Lê Anh Thư, du học sinh Đại học Oberlin, Mỹ.

Từ năm 2016 đến nay, Lê Anh Thư và các cộng sự đã tổ chức được 3 lần Human Library ở Hà Nội và TP.HCM. Lần gần nhất trúng vào ngày U23 Việt Nam đá chung kết giải Cup Châu Á (27.1-28.1.2018). Mặc dù vậy, những đợt mở cửa thư viện của Human Library đều đông, thu hút hàng ngàn người tới.

Human Library là mô hình "Thư viện Sách Sống" đầu tiên tại Việt Nam - nơi mỗi cuốn sách là một con người thật, đại diện cho những nhóm người phải chịu nhiều định kiến, dèm pha trong xã hội, chia sẻ về câu chuyện phía sau cuộc sống của họ. The Human Library đem đến cho độc giả cơ hội quý báu để được trò chuyện, lắng nghe và thấu hiểu hơn nỗi đau, trở ngại trong cuộc đời những nạn nhân của số phận và một xã hội còn tồn tại sự thờ ơ, lạnh lùng.

Đầu sách xỏ khuyên

Lê Anh Thư, trưởng BTC chương trình chia sẻ rằng Việt Nam đang ngày càng phát triển và hội nhập, bên cạnh những đổi mới về tư tưởng xã hội, vẫn còn tồn tại không ít những suy nghĩ bảo thủ, lệch lạc về những người được coi là "khác biệt" với số đông. Chính điều đó đã khiến cho cuộc sống của họ trở nên khó khăn hơn, họ vấp phải nhiều cản trở để được sống làm chính mình. Thông qua The Human Library, họ sẽ được cất tiếng nói, được cảm thông và chúng ta được lắng nghe, được chia sẻ về nghị lực của họ, niềm tin của họ, tình cảm của họ.

Lê Anh Thư lấy ví dụ về đầu sách "xỏ khuyên": "Với nhiều người, làm đẹp nghĩa là trang điểm, ăn mặc hợp thời trang, tạo kiểu tóc, dưỡng da… Nhưng đối với đầu xách xỏ khuyên này, xỏ khuyên mới là cách để tạo điểm nhấn cho cơ thể. Có thể ban đầu hơi đau một chút, nhưng quen rồi cũng không thấy đau nữa.

Vậy mà với mỗi chiếc khuyên cô xỏ lên mình, cô lại phải hứng chịu những ánh nhìn không thiện cảm của thầy cô. Gia đình thì cấm cản trong một thời gian dài… Tại sao xỏ khuyên lại bị coi là hư hỏng, ăn chơi, đua đòi? Chẳng phải nó cũng chỉ là một sở thích, một cách tô điểm cho bản thân bình thường như mak eup, như làm tóc thôi sao?

Hay với đầu sách "ăn chay", việc ăn chay vốn đã có mặt ở Việt Nam từ khá lâu nhưng gần đây, số lượng quán hàng, cũng như số người ăn chay đã tăng rất nhiều. Nhiều người nói hành xác khi ăn chay nhưng các bạn sẽ được gặp nhân vật ăn chay mà họ chia sẻ cảm xúc vô cùng hạnh phúc và thích thú khi chọn lựa ăn chay trong cuộc sống,..." .

Đầu sách ăn chay

Ở mỗi đợt như vậy, trung bình có 20-25 đầu sách tham gia, với nhiều chủ đề liên quan đến giới tính (vô tính, BDSM, giáo dục giới tính, quấy rối tình dục...), tâm lý (trầm cảm, bệnh tâm lý, tự kỷ..), nghề nghiệp (doanh nhân, nhà báo, nghiên cứu lịch sử, thợ xăm, làm nông nghiệp...) hoặc các vấn đề khác (ăn chay...). Mỗi nhóm từ 3-5 người chỉ có khoảng 20 phút để đọc một đầu sách. Đó là khoảng thời gian vừa đủ để tìm hiểu, giải đáp một số thắc mắc. Ban tổ chức không thể kéo dài thêm thời gian vì còn phải tính toán sao cho sách đến được với nhiều người khác.

Đầu sách nữ doanh nhân

Hoạt động của Human Library Việt Nam được Viettel tài trợ toàn bộ nên Lê Anh Thư không phải lo lắng về vấn đề kinh phí tổ chức. Human Library cũng tổ chức được đội ngũ hàng trăm cộng tác viên cùng tham gia dự án. Nhưng cái khó cho Lê Anh Thư là không dễ tìm những địa điểm đọc sách rộng rãi. Khó hơn nữa là thuyết phục các cá nhân nhận làm đầu sách. Theo Lê Anh Thư, khác với các nước, ở Việt Nam vẫn chưa thật cởi mở về nhiều vấn đề mà xã hội cho là nhạy cảm. Vì thế, sự e ngại là có, từ phía đầu sách lẫn người đọc. Ví dụ như Lê Anh  Thư muốn trực tiếp đọc sách sống từ một người nhiễm HIV và muốn thuyết phục họ tham gia vào dự án nhưng đến nay cô vẫn chưa thể làm được. 

Mặc dù vậy, với 3 lần tổ chức, hiệu ứng từ  Human Library đã lan tỏa tại những nơi thư viện sách sống này xuất hiện. Dù mở rộng như thế nào, Lê Anh Thư khẳng định, Human Library sẽ là nơi bênh vực và đại diện cho những người yếu th trong xã hội. Tham vọng của  Human Library Việt Nam là dần dần tạo chuyển biến thay đổi trong cách nhìn nhận và tiến tới xóa bỏ các định kiến xã hội. Bên cạnh tổ chức thư viện sách sống, Human Library còn có những hoạt động bên lề như lập diễn đàn trao đổi, làm các video theo chủ đề, tổ chức triển lãm tranh.

Hy vọng rằng sau những lần tổ chức, những cuốn sách sống sẽ truyền tải được những thông điệp mạnh mẽ về niềm tin, nghị lực sống, vượt qua những nỗi đau, mất mát trong cuộc sống, cùng đặt nền móng cho sự bình đẳng và nhân văn trong xã hội nước nhà./.

Hoàng Yến sưu tầm