Độc giả đăng nhập
THƯ VIỆN QUÂN ĐỘI – 65 NĂM XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN
( 15/11/1957 – 15/11/2022)
Thượng tá, Ths. Mạc Thùy Dương
Giám đốc Thư viện Quân đội
Trung tá, Ths. Trần Nữ Quế Phương
Trưởng phòng Thông tin – Thư mục – Máy tính
65 năm qua, dưới sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, trực tiếp là của Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, với tinh thần chủ động, đổi mới, sáng tạo, khắc phục mọi khó khăn, thử thách các thế hệ cán bộ, nhân viên, chiến sĩ của Thư viên Quân đội (TVQĐ) đã hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, góp phần làm nên những thắng lợi vĩ đại trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa của Quân đội ta. Trong quá trình xây dựng và trưởng thành, mỗi giai đoạn, TVQĐ đều để lại những dấu ấn riêng và bước phát triển đáng tự hào.
I. THƯ VIỆN QUÂN ĐỘI – NHỮNG NGÀY ĐẦU THÀNH LẬP
TVQĐ được thành lập ngày 15 tháng 11 năm 1957, theo Chỉ thị của Tổng Quân ủy – trực tiếp là đồng chí Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam. Lúc bấy giờ, TVQĐ là một bộ phận của Câu lạc bộ Quân nhân, trực thuộc Cục Tuyên huấn – Tổng cục Chính trị, biên chế ngày đầu gồm 03 đồng chí, với 500 cuốn sách của Tổng Quân ủy chuyển từ chiến khu về và một số tài liệu của cơ quan Bộ Quốc phòng lưu trữ chuyển giao.
Từ năm 1958, TVQĐ được tách ra khỏi Câu lạc bộ Quân nhân để xây dựng TVQĐ thành thư viện (TV) trung tâm của toàn quân. Sự kiện này, đánh dấu bước phát triển mới của TVQĐ. Lần đầu tiên, trong Quân đội có cơ quan chuyên trách về công tác thư viện. Cũng từ đây, TVQĐ bắt đầu chú trọng công tác sưu tầm, bổ sung tài liệu, đặc biệt là sưu tầm các tài liệu xuất bản trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp còn đang lưu giữ tại các đơn vị và địa phương…Sau một thời gian sưu tầm, kết quả thu về TVQĐ được hơn 3.000 cuốn tài liệu in trên giấy dó bao gồm các chỉ thị, nghị quyết của Trung ương Đảng, của Tổng Quân ủy về các chiến thuật, chiến dịch, chiến lược, lịch sử các đơn vị và tài liệu tham khảo trong chiến tranh. Đến cuối năm 1958, số sách của TVQĐ đã lên đến 11.000 cuốn với nhiều thứ tiếng khác nhau. Một năm sau, tài liệu của TVQĐ lên đến hơn 30.000 cuốn, trong đó, một phần lớn là tài liệu của Văn phòng Bộ Quốc phòng chuyển cho TVQĐ.
Tháng 9 năm 1961, TVQĐ đã chính thức thông qua được chức năng, nhiệm vụ cơ bản: Phục vụ tại chỗ và tổ chức hệ thống thư viện trong Quân đội. Cũng từ đây, các phòng, ban được thành lập, các quy trình nghiệp vụ được hình thành, cơ sở vật chất được tăng cường,…. Khâu phục vụ bạn đọc ngày càng được chú trọng. Các phòng đọc, phòng mượn, kho sách, kho báo, tạp chí được phát triển ngày càng đa dạng. Với khẩu hiệu “Sách đi tìm người”, TVQĐ đã áp dụng nhiều hình thức phục vụ, tuyên truyền sao cho tài liệu sách báo đến với bạn đọc một cách nhanh nhất như phục vụ sách mới đến tận tay bạn đọc trong vòng 24 giờ đồng hồ, phục vụ các đơn vị ngoại thành, đặt tủ sách phục vụ tại các tiệm cắt tóc của các cơ quan trong thành, phục vụ tài liệu cho các thủ trưởng,…. Các cuộc trưng bày, triển lãm sách báo được tổ chức ngày càng nhiều. Công tác biên mục, xử lý tài liệu đã từng bước được cải tiến. Công tác biên soạn thư mục chuyên đề được hình thành và phát triển, phục vụ rộng rãi cho cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân nghiên cứu, học tập, quán triệt nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nhiệm vụ của Quân đội, phục vụ các đợt sinh hoạt học tập chính trị. Tiêu biểu là các thư mục: Thư mục “Vai trò quân đội và những nguyên tắc xây dựng quân đội nhân dân” (1962), Thư mục “Về tư tưởng, đường lối quân sự của Hồ Chí Minh” (1963), Thư mục “Đặc điểm, vai trò của đấu tranh vũ trang và đấu tranh chính trị trong cách mạng Việt Nam”, “Thư mục Phê bình” lấy tên chung là “Người lính gác” (1964). Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ được quan tâm. Hội nghị cán bộ thư viện toàn quân được tổ chức. Công tác hướng dẫn nghiệp vụ cho hệ thống thư viện toàn quân từ đây cũng trở thành nề nếp. Sau năm 1964, toàn quân đã thành lập được nhiều thư viện từ cấp trung đoàn trở lên, với vốn sách ban đầu từ 2.000 – 3.000 bản, các đại đội đều có tủ sách với vốn tài liệu ban đầu từ 100 – 300 bản.
Từ năm 1965 – 1975, TVQĐ phải sơ tán kho sách và trụ sở ở nhiều địa điểm như Hòa Bình, Hà Tây,..., các hình thức phục vụ sách báo cũng được đổi mới để phù hợp với điều kiện khó khăn của chiến tranh. TVQĐ chủ trương hướng các hoạt động thư viện về cơ sở và lấy hoạt động của đại đội làm hạt nhân. Mục lục tủ sách trên vai được TVQĐ biên soạn hàng năm để các thư viện cấp dưới hoạt động thuận tiện, mỗi tủ sách trên vai có từ 100 – 200 cuốn, tủ sách được phân chia nhỏ lẻ, để tổ chức những “gác sách”, “hòm sách” ở các trận địa pháo, “túi sách” của các nhóm trực chiến, “ca bin sách” của các đoàn xe tải, “giá sách hầm chữ A” của các công binh trên đường Trường Sơn, còn những lúc hành quân dài thì tủ sách đại đội được chia đều mỗi người 1-2 cuốn, tổ chức luân phiên nhau đọc và bảo quản. Nhiều cuộc vận động đọc sách được các đơn vị tổ chức sôi nổi, rộng khắp, góp phần nâng cao quyết tâm chiến đấu, bồi dưỡng chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Thời gian này, nhiều tên sách được phát hành với số lượng lớn như: “Công tác chính trị, hành quân, trú quân, chiến đấu” phát hành 50.000 bản, “Công tác chính trị đại đội”: 75.000 bản,… các hình thức đọc sách tập thể, thi vui đọc sách, hái hoa dân chủ,…được duy trì.
Mặc dù phải sơ tán, di chuyển nhiều nơi, nhiều lần nhưng mọi hoạt động của TVQĐ vẫn được duy trì đều đặn, đồng bộ với hiệu quả cao nhất, phục vụ đắc lực cuộc chiến đấu của bộ đội ta. Mỗi năm TVQĐ bổ sung trung bình khoảng 1.000 tên sách. Tính đến cuối năm 1969, TVQĐ đã bổ sung được hơn 700.000 cuốn sách, gần 200 loại báo, tạp chí trong và ngoài nước.
Tháng Giêng, năm 1972, TVQĐ chuyển về đóng trụ sở tại số 83 Lý Nam Đế - Hà Nội và 1 năm sau đó, TVQĐ trở thành thư viện khoa học quân sự, trực thuộc Cục Văn hóa (1974).
Cũng trong giai đoạn này, TVQĐ được tiếp quản toàn bộ kho sách của Mỹ - Ngụy và được Ban Tổng kết Tổng cục Chính trị chuyển giao toàn bộ kho sách và mở rộng quan hệ với nhiều cơ quan để thu thập tài liệu. Tính đến năm 1975, tài liệu của TVQĐ lên đến gần 20 vạn bản.
Giai đoạn này, nhiều loại thư mục được ra đời như: Thư mục thông báo khoa học, Thư mục giới thiệu, Thư mục tuyên truyền phục vụ công tác nghiên cứu, học tập và tuyên truyền các ngày lễ kỷ niệm lớn của Đảng, Nhà nước, Quân đội. Các Thư mục thông báo khoa học chủ yếu tập trung vào hai nội dung: phục vụ công tác Đảng, công tác chính trị trong lực lượng vũ trang và nghiên cứu khoa học quân sự. Tiêu biểu là bộ thư mục 10 tập “Nghiên cứu về đường lối chính trị, quân sự và tư tưởng cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh”. Thư mục giới thiệu phục vụ học tập của cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân như: “Thư mục phục vụ cuộc vận động khắc sâu căm thù, nâng cao khí tiết” (1965),…Thư mục tuyên truyền phục vụ các ngày kỷ niệm lớn, nổi bật là các thư mục: “Chào mừng nước Việt Nam dân chủ cộng hòa tròn 30 tuổi” (1975),…Cũng trong thời kỳ này, nhiều phong trào đọc ra đời như: “Đọc và làm theo sách người tốt việc tốt”.
Đây là thời kỳ đặc biệt trong lịch sử của TVQĐ và hệ thống trong toàn quân vừa xây dựng, vừa phục vụ chiến đấu, sẵn sàng chiến đấu, vượt lên tất cả khó khăn, thử thách TVQĐ đã có những bước tiến vững chắc về mọi mặt, ngày càng trưởng thành từ TV phổ thông lên TV khoa học, là TV trung tâm đầu ngành của hệ thống TV trong toàn quân.
II. THƯ VIỆN QUÂN ĐỘI TRONG SỰ NGHIỆP XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ TỔ QUỐC
Thực hiện đường lối Đại hội IV của Đảng, Tổng cục Chính trị chủ trương: Xây dựng và củng cố hệ thống TV toàn quân bao gồm: Khôi phục TV cũ, xây dựng các TV mới từ cấp quân khu, quân đoàn đến trung đoàn; Quy hoạch tổ chức hệ thống TV trong Quân đội; Xác định loại hình, tổ chức biến chế, nhiệm vụ, chức trách và kinh phí cho TV. Cũng trong thời kỳ này, các thông tin chuyên đề của TVQĐ lần lượt ra đời, ban đầu dưới dạng “Sưu tập chuyên đề”, “Tư liệu tham khảo chuyên đề” đến “Bản tin tham khảo chuyên đề” lược thuật từ sách báo nước ngoài viết về chiến tranh, quân đội, quốc phòng, ví dụ, bản tin tham khảo chuyên đề “Chiến tranh biên giới và chính sách biên giới của Trung Quốc (1978), cũng từ đây, TVQĐ có thêm nhiệm vụ biên soạn “Thông tin nhanh phục vụ lãnh đạo và chỉ huy”.
Cuối năm 1978, TVQĐ chính thức trở thành đầu mối trực thuộc Tổng cục Chính trị. Năm 1980, Thường vụ Quân ủy Trung ương đã ra Nghị quyết 430/NQ-QU về công tác xuất bản, trong đó có phần về công tác TV. Nghị quyết nhấn mạnh: “Mở rộng hơn nữa phạm vi hoạt động của Thư viện Quân đội, đưa Thư viện Quân đội trở thành nơi phục vụ đắc lực cho công tác nghiên cứu khoa học và nghệ thuật quân sự của toàn quân”. (tại thời điểm này, toàn quân có tới 1000 thư viện, phòng đọc với quy mô và tính chất khác nhau).
Với tinh thần đó, trong giai đoạn này, TVQĐ đã không ngừng mở rộng nhiều hình thức, nội dung phục vụ,…và biên soạn gần 100 Thư mục thông báo khoa học đề cập đến 04 nội dung lớn: Thư mục phục vụ công tác Đảng, công tác chính trị trong lực lượng vũ trang, Thư mục phục vụ nghiên cứu khoa học quân sự, Thư mục phục vụ tổng kết chiến tranh, Thư mục về kinh tế quốc phòng và quốc phòng toàn dân trong thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, đồng thời điểm sách nước ngoài về công tác đảng, công tác chính trị trong các lực lượng vũ trang và biên soạn rất nhiều thư mục có giá trị nghiên cứu đáp ứng nhu cầu của cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân.
Từ năm 1986, đất nước bước sang thời kỳ đổi mới, với nhiều biến động chính trị - xã hội lớn đã ảnh hưởng trực tiếp đến mọi mặt của đời sống xã hội. Trước tình hình đó, đòi hỏi công tác Đảng, công tác chính trị trong Quân đội không ngừng được tăng cường, củng cố và phát huy, đáp ứng được những yêu cầu mới về bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Năm 1995, TVQĐ khánh thành trụ sở làm việc mới. Cũng từ thời điểm này, các hoạt động của TVQĐ đi vào nề nếp, ổn định và ngày càng phát triển, đặc biệt trong vấn đề ứng dụng công nghệ thông tin. TVQĐ bắt đầu sử dụng phần mềm CDS-ISIS vào một số khâu nghiệp vụ của TV. Hoạt động TV toàn quân có nhiều khởi sắc: tổ chức các hoạt động trọng điểm TV, sách báo trong Quân đội, thi tìm hiểu nội dung sách trong tủ sách Phòng Hồ Chí Minh, phối hợp với các đơn vị tổ chức thành công nhiều cuộc thi tìm hiểu,…
Bước vào thiên niên kỷ mới, tình hình thế giới, trong nước và sự phát triển của nhiệm vụ Quân đội chi phối, tác động trực tiếp đến hoạt động của công tác tư tưởng, văn hóa nói chung và công tác thư viện, sách báo trong Quân đội nói riêng.
Đến nay, TVQĐ là thư viện khoa học tổng hợp chuyên ngành quân sự cấp nhà nước, là cơ quan nghiệp vụ đầu ngành của hệ thống thư viện trong Quân đội nhân dân Việt Nam, có chức năng tham mưu giúp Thủ trưởng Tổng cục Chính trị về công tác thư viện và hoạt động sách, báo trong Quân đội, với những nhiệm vụ: xây dựng và bảo quản tài nguyên thông tin chuyên ngành quốc phòng, an ninh và các lĩnh vực liên quan; Nhận lưu chiểu các xuất bản phẩm trong Quân đội; Tổ chức các hoạt động phát triển văn hóa đọc; Cung cấp thông tin, tài liệu phục vụ công tác nghiên cứu khoa học, đào tạo, huấn luyến, nâng cao nhận thức, đời sống văn hóa tinh thần cho cán bộ, chiến sỹ trong và ngoài Quân đội; Bổ sung sách tập trung, định hướng đọc và xây dựng phong trào đọc sách trong Quân đội, bảo đảm tiêu chuẩn định mức sách cho cán bộ, chiến sỹ trong Quân đội theo quy định; Nghiên cứu, ứng dụng thành tựu khoa học và công nghệ, chuẩn nghiệp vụ thông tin, thư viện vào hoạt động thông tin, thư viện trong Quân đội; Hướng dẫn nghiệp vụ, bồi dưỡng cán bộ, nhân viên thư viện cho hệ thống thư viện toàn quân; Hợp tác, tham gia các hoạt động thông tin, thư viện trong nước và quốc tế; Liên thông, chia sẻ, sử dụng chung tài nguyên thông tin giữa các thư viện trong và ngoài hệ thống và thực hiện các hoạt động nghiệp vụ khác theo đúng quy định.
Quán triệt nhiệm vụ được giao, những năm qua, TVQĐ đã không ngừng đổi mới, sáng tạo, phát triển về mọi mặt từ tổ chức biến chế, tài nguyên thông tin, các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện, ứng dụng CNTT vào hoạt động nghiệp vụ thư viện cũng như hoạt động quản lý, chỉ đạo, điều hành cho đến cơ sở hạ tầng kỹ thuật đã đạt được một số kết quả tiêu biểu sau:
Về xây dựng tài nguyên thông tin
Hàng năm, TVQĐ nhập vào kho trung bình gần 4000 tên tài liệu với khoảng gần 11.000 bản, hơn 300 loại báo, tạp chí trong và ngoài nước. Trong đó, TV luôn chú trọng trao đổi, mở rộng nguồn nhập với các cơ quan, đơn vị thông tin, xuất bản trong và ngoài Quân đội; Quan tâm thu thập, bổ sung tài liệu nội sinh, tài liệu tra cứu, nghiên cứu; Ưu tiên bổ sung tài liệu điện tử dạng toàn văn, trực tuyến. Đến nay, TVQĐ có gần 50 vạn bản sách, gần 2.000 loại báo, tạp chí và hơn 20.000 tài liệu số cùng nhiều nguồn tài nguyên thông tin trực tuyến khác.
Về công tác tuyên truyền
Với chức năng tuyên truyền và hướng dẫn đọc sách báo, TVQĐ đã triển khai có kết quả hoạt động trọng điểm về thư viện và sách báo trong quân đội. Thường xuyên phối hợp với các cơ quan, đơn vị trong và ngoài Quân đội tổ chức hàng trăm cuộc trưng bày, triển lãm, hội chợ sách nhân các sự kiện trọng đại của Đảng, Nhà nước, Quân đội và các cuộc thi tìm hiểu sách báo, hội thi tuyên truyền giới thiệu sách, giao lưu toạ đàm, giới thiệu sách báo về các chủ đề lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng,…Thông qua hoạt động sách báo đã góp phần tuyên truyền sâu rộng quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và Quân đội, đã tạo ra các hoạt động văn hoá lành mạnh và bổ ích, góp phần giáo dục chính trị tư tưởng, lòng yêu nước và tự hào dân tộc, xây dựng phong trào đọc, học và làm theo sách báo, góp phần khẳng định giá trị truyền thống của văn hoá đọc trong Quân đội và xã hội.
Về công tác biên soạn các ấn phẩm thông tin, thư mục
Thời gian qua, TVQĐ luôn bám sát quan điểm, đường lối của Đảng, tình hình và nhiệm vụ của Quân đội. Tích cực đổi mới nội dung, hình thức các ấn phẩm thông tin, thư mục. Thường xuyên biên soạn, in và phát hành Thư mục thông báo tài liệu mới, trung bình 4 số/ năm; Thư mục chuyên đề cấp phát đến các đơn vị, thư viện cơ sở, phục vụ các sự kiện chính trị, các ngày lễ kỷ niệm của Đảng, Nhà nước, Quân đội như Thư mục 75 năm Ngày Thương Binh, Liệt sĩ, Thư mục Kỷ niệm 100 năm Ngày sinh Đại tướng Văn Tiến Dũng, Thư mục 100 năm Cách mạng Tháng 10 Nga, Thư mục 60 năm Ngày mở đường Hồ Chí Minh trên biển,...; Biên soạn Tài liệu phục vụ nghiên cứu nhằm cung cấp thông tin có chọn lọc và hệ thống về các vấn đề quân sự, chính trị nổi bật của trong nước và thế giới cho lãnh đạo, chỉ huy từ cấp chính ủy sư đoàn, tương đương đến bộ trưởng trong Quân đội như Quan hệ giữa các nước lớn Mỹ-Trung-Nga trong những năm gần đây, Chiến lược của các nước lớn Nga, Mỹ, Trung Quốc tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương và Đông Nam Á, Liên Xô sụp đổ-thảm họa địa chính trị lớn nhất trong thế kỷ XX, Chiến tranh thế giới phức hợp giữa Mỹ và Nga trong kỷ nguyên chiến tranh lạnh; Chương trình cải cách và hiện đại hóa Các lực lượng vũ trang Nga, Hiệp ước an ninh Mỹ - Nga, NATO - Nga,...
Về hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT)
Được sự quan tâm, đầu tư của Thủ trưởng Bộ Quốc phòng, Thủ trưởng Tổng cục Chính trị, TVQĐ từng bước được đầu tư, trang bị từ trụ sở làm việc, hạ tầng kỹ thuật cho đến phần mềm, trang thiết bị CNTT, tài liệu số, và nhiều ứng dụng khoa học công nghệ khác vào hoạt động nghiệp vụ cũng như hoạt động quản lý, chỉ đạo, điều hành, trong đó, phải kế đến Dự án “Đầu tư xây dựng trụ sở thư viện hiện đại” (2012 - 2016), bao gồm: xây mới trụ sở làm việc, trang bị phần mềm quản trị thư viện tích hợp, hệ thống máy chủ, máy scan robot phòng đọc điện tử,... Dự án “Số hóa kho tài liệu quân sự và xây dựng hệ thống lưu trữ dữ liệu số tại TVQĐ” (2019 - 2020), bao gồm: đầu tư xây dựng phòng máy chủ đạt chuẩn, số hóa gần 10.000 tài liệu quân sự, góp phần nâng cao chất lượng công tác quản lý, lưu trữ, bảo quản và phục vụ thông tin, tài liệu tại chỗ, từ xa của TVQĐ.
Đến nay, TVQĐ đã xây dựng được hệ thống mạng LAN, đường truyền cáp quang nối Mạng truyền số liệu quân sự của BQP, mạng Internet, các trang web trên các mạng, phòng máy chủ đạt chuẩn, phòng đọc điện tử; cơ sở dữ liệu (CSDL) toàn văn, CSDL dữ kiện, CSDL thư mục, tích hợp dữ liệu lên hệ thống thư viện số dùng chung trong Bộ Quốc phòng; áp dụng phần mềm quản trị thư viện tích hợp của công ty CMC vào trong các khâu, chu trình nghiệp vụ thư viện; các phần mềm phục vụ hoạt động quản lý, chỉ đạo, điều hành; cùng với nhiều trang thiết bị CNTT hiện đại như máy scan robot tự động Treventus và hệ thống giám sát an ninh cho toàn thư viện,...
Về phát triển hệ thống thư viện trong Quân đội
Cùng với sự phát triển của TVQĐ, hệ thống TV trong Quân đội không ngừng được củng cố và phát triển, được tổ chức theo đơn vị hành chính của Quân đội từ trung ương đến các đơn vị cơ sở trong toàn quân. Đến nay, toàn quân có hàng trăm TV và phòng đọc hoạt động đi vào nền nếp, hiệu quả, thiết thực. Hệ thống thư viện, phòng đọc trong Quân đội được tổ chức cụ thể như sau:
Hệ thống thư viện, bao gồm:
Thư viện Quân đội là TV khoa học tổng hợp chuyên ngành quân sự cấp nhà nước, là cơ quan nghiệp vụ đầu ngành của hệ thống TV quân đội, trực thuộc Tổng cục Chính trị; Các TV trực thuộc nhà văn hóa, được tổ chức ở các đơn vị có biên chế nhà văn hóa; Các TV trực thuộc cơ quan thông tin khoa học quân sự, được tổ chức ở các học viện, nhà trường, cơ quan nghiên cứu.
Hệ thống phòng đọc, bao gồm:
Phòng đọc độc lập được tổ chức ở các trường quân sự, bệnh viện, đoàn an điều dưỡng; Phòng đọc tích hợp trong phòng Hồ Chí Minh được tổ chức ở ban chỉ huy quân sự quận, huyện (tương đương), đồn biên phòng, các tiểu đoàn đủ quân,...Phòng đọc tích hợp trong phòng sinh hoạt chung được tổ chức ở các đoàn kinh tế quốc phòng, các đội, xưởng, đại đội, đơn vị có quân số ăn, ở tập trung tương đương cấp đại đội.
Hằng năm, TVQĐ luôn bảo đảm phân cấp sách đúng, đủ, kịp thời xuống các thư viện đơn vị theo quy định, đáp ứng nhu cầu thông tin, tài liệu của cán bộ, chiến sỹ toàn quân, góp phần định hướng đọc, xây dựng phong trào đọc sách trong Quân đội, bảo đảm đời sống văn hóa tinh thần cho bộ đội; hướng dẫn nghiệp vụ, bồi dưỡng cán bộ, nhân viên thư viện cho hệ thống thư viện toàn quân nhằm góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các thư viện trong Quân đội.
Cùng với các thiết chế văn hoá trong Quân đội, hệ thống thư viện, phòng đọc sách báo trong toàn quân đã góp phần phục vụ đắc lực công tác nghiên cứu khoa học, tổng kết chiến tranh, nâng cao đời sống văn hoá, tinh thần cho bộ đội, từng bước làm thay đổi bộ mặt văn hoá ở các đơn vị Quân đội, qua đó góp phần xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của Quân đội ta.
III. MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN THƯ VIỆN QUÂN ĐỘI TRONG THỜI GIAN TỚI
Trước bối cảnh thế giới và Việt Nam đang có xu hướng hệ thống hóa, tự động hóa, hiện đại hóa, đồng bộ hóa, thông minh hóa trong quản lý, xử lý, khai thác, chia sẻ, cung cấp thông tin, tài liệu, TVQĐ nói riêng và các TV trong Quân đội cần triển khai toàn diện các nội dung, nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu sau:
1. Xác định mục tiêu phát triển
Điều 13 của Luật Thư viện khẳng định: Thư viện lực lượng vũ trang nhân dân, ngoài thực hiện các chức năng, nhiệm vụ chung của một thư viện còn phải xây dựng cơ sở dữ liệu, thư viện số chuyên ngành nội sinh; bổ sung và mua quyền truy cập tài nguyên thông tin chuyên ngành quốc phòng, an ninh; thực hiện liên thông giữa các TV trong cùng hệ thống, chia sẻ tài nguyên thông tin với TV trong nước và nước ngoài đảm bảo các yếu tố đặc thù của lực lượng vũ trang.
Tại Chương III, Điều 24, Khoản 4 của Luật Thư viện xác định liên thông TV là một trong những nguyên tắc của hoạt động TV và đã được quy định chi tiết trong Điều 19. Trong đó, quy định: “Thư viện được Nhà nước ưu tiên đầu tư làm nòng cốt trong xây dựng, chia sẻ và khai thác tài nguyên thông tin dùng chung giữa các thư viện ;… tài nguyên thông tin được xây dựng từ ngân sách nhà nước phải được liên thông, chia sẻ giữa các thư viện….”.
Trong Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIII của Đảng, Trung ương đề ra 12 định hướng phát triển đất nước trong giai đoạn 2021-2030. Trong đó, định hướng thứ hai xác định: …Đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số trên nền tảng khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo;… Định hướng thứ ba xác định: Thúc đẩy nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng mạnh mẽ thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 vào mọi lĩnh vực đời sống xã hội, … Cùng với đó, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 đưa ra quan điểm phát triển. Trong đó, có 2 quan điểm nhấn mạnh về chuyển đổi số, phát triển kinh tế số. Cụ thể là: Quan điểm thứ nhất xác định: Phát triển nhanh và bền vững dựa chủ yếu vào khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và công nghệ số. Phải đổi mới tư duy và hành động chủ động nắm bắt kịp thời, tận dụng hiệu quả các cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư gắn với quá trình hội nhập quốc tế để phát triển kinh tế số, xã hội số,… Quan điểm thứ hai yêu cầu “…hệ thống pháp luật phải thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số…”.
Chủ trương, quan điểm của Đảng tại Đại hội XIII đã mở đường cho định hướng phát triển mới của Việt Nam trong kỷ nguyên số ở tất cả các ngành, lĩnh vực của đời sống xã hội.
Hiện thực hóa chủ trương của Đại hội XIII, Chính phủ phê duyệt nhiều chương trình chuyển đổi số, trong đó có ngành thư viện. Ngày 11/02/2021 Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, trong đó xác định: 70% tài liệu nội sinh, các công trình nghiên cứu khoa học do các thư viện chuyên ngành thu thập và quản lý được số hóa; 100% các thư viện có vai trò quan trọng hoàn thiện và phát triển hạ tầng số, dữ liệu số, triển khai liên thông, chia sẻ tài nguyên và sản phẩm thông tin, thư viện theo chức năng, nhiệm vụ.
Ngày 03/6/2021 Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Công văn số 1820/BVHTTDL-TV đề nghị các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ,... tiếp tục triển khai Đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng, trọng tâm là xây dựng kế hoạch tiếp tục thực hiện Đề án giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, trong đó, đặc biệt chú trọng đổi mới hoạt động TV, nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ TV gắn với việc chuyển đổi số.
Theo Quy hoạch hệ thống Thiết chế văn hóa trong Quân đội nhân dân Việt Nam, giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030 tại Quyết định số 3672/QĐ-BQP, ngày 24-11-2020 của BQP: Giai đoạn 2021-2025, từng bước hiện đại hóa hoạt động TV, ứng dụng thí điểm đọc sách, báo điện tử cho một số TV cấp sư đoàn, lữ đoàn, trung đoàn đủ quân. Định hướng đến năm 2030 sẽ thực hiện hiện đại hóa hoạt động thông tin, thư viện, ứng dụng phổ biến TV điện tử cho hệ thống TV các cấp.
Do đó, TVQĐ với vai trò là cơ quan nghiệp vụ đầu ngành của hệ thống thư viện trong Quân đội, xác định rõ mục tiêu phát triển của TVQĐ và hệ thống thư viện quân đội trong thời gian tới là: xây dựng TVQĐ trở thành một trong những TV số hiện đại của Việt Nam, có nền quản trị thông minh, có năng lực quản trị dữ liệu tập trung, phân tích, xử lý dữ liệu lớn cho toàn hệ thống; Xây dựng, phát triển mạng lưới TV, phòng đọc của Quân đội thành mạng lưới TV, phòng đọc hiện đại có khả năng liên thông, liên kết, tích hợp, chia sẻ, khai thác, sử dụng chung tài nguyên thông tin của các TV trong hệ thống cùng với đó là những lộ trình, kế hoạch, biện pháp, nhiệm vụ, nội dung cụ thể để sớm đạt được mục tiêu đề ra, góp phần xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại,... tạo tiền đề vững chắc để phấn đấu từ năm 2030 xây dựng Quân đội hiện đại, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.
2. Xác định nội dung phát triển
Một là, phát huy vai trò của cơ quan nghiệp vụ đầu ngành trong tham mưu, đề xuất, chỉ đạo, triển khai hoạt động thư viện, sách báo trong Quân đội.
Rà soát, nghiên cứu, tham mưu, đề xuất với cơ quan chức năng xây dựng, hoàn thiện thể chế pháp luật, chính sách, cơ chế hoạt động của ngành thông tin, thư viện trong Quân đội; Đồng thời, cần đặc biệt chú trọng tham mưu, đề xuất, triển khai xây dựng chiến lược, kế hoạch phát triển ngành thư viện toàn quân trong từng giai đoạn cụ thể, phù hợp với điều kiện thực tiễn, tạo hành lang pháp lý, điều kiện thuận lợi cho các TV trong quá trình triển khai hoạt động.
Trọng tâm, phối hợp, rà soát, tham mưu, hoàn thiện, xây dựng chương trình, dự án, kế hoạch chuyển đổi số ngành thư viện trong Quân đội; quy chế, quy định kiểm soát thu thập, xử lý, chia sẻ, khai thác, bảo quản tài nguyên thông tin quân sự trong nước nói chung và tài nguyên thông tin số trong BQP nói riêng, trong đó, cần đặc biệt chú ý việc xây dựng: các quy định, tiêu chí, tiêu chuẩn, điều kiện kỹ thuật của việc xây dựng, xử lý, bảo quản tài nguyên thông tin, xây dựng CSDL, xây dựng hệ thống tra cứu thông tin, tài liệu trong BQP; Chính sách, cơ chế chuyển giao, giao nộp, khai thác, phổ biến, trao đổi thông tin, tài liệu trong Quân đội, trong đó, đặc biệt chú ý đến chính sách, cơ chế quản lý, giao nộp lưu chiểu và tài liệu nội sinh của BQP; Các quy định về kinh phí bảo quản, lưu giữ và cung cấp thông tin, tài liệu; Xác lập và ban hành các tiêu chuẩn nghiệp vụ thông tin, thư viện thống nhất trong toàn quân với sự hướng dẫn, chỉ đạo về mặt nghiệp vụ của TVQĐ.
Hai là, cần nhanh chóng đề xuất đầu tư xây dựng nguồn tài nguyên thông tin số đủ mạnh, an toàn đáp ứng các yêu cầu phát triển của Quân đội.
Tập trung hướng tới xây dựng và phát triển nguồn tài nguyên thông tin số tập trung,... phục vụ tra cứu dùng chung trong toàn hệ thống TV, phòng đọc của Bộ Quốc phòng. Trước mắt, xây dựng các CSDL thư mục quân sự như: Xây dựng mục lục liên hợp tài liệu quân sự quốc gia; Xây dựng danh mục các ấn phẩm định kỳ quân sự trong và ngoài nước. Xây dựng các bộ sưu tập số các xuất bản phẩm về lĩnh vực quân sự, quốc phòng; CSDL luận án, luận văn của các học viện nhà trường trong Quân đội; CSDL đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Nhà nước của Bộ Quốc phòng,...Xây dựng CSDL dữ kiện về: Cuộc đời, sự nghiệp các tướng lĩnh Việt Nam, Anh hùng Lực lượng vũ tranh nhân dân, Bà mẹ Việt Nam anh hùng, Các tác phẩm văn học viết về đề tài chiến tranh cách mạng, Các nhà văn, nhà thơ Quân đội, các cơ quan, đơn vị của Bộ Quốc phòng, các trận đánh, chiến dịch,...Mua, mua chung các tài liệu, CSDL về quân sự, quốc phòng ngoại văn online,...
Ba là, đẩy mạnh ứng dụng CNTT, khoa học công nghệ hiện đại vào hoạt động thông tin, thư viện, từng bước chuyển đổi số TVQĐ nói riêng và ngành thư viện trong Quân đội nói chung.
Trong thời gian tới, TVQĐ cần khẩn trương xin chủ trương đầu tư của Thủ trưởng Tổng cục Chính trị, Thủ trưởng Bộ Quốc phòng để thực hiện chuyển đổi số TVQĐ nói riêng và chuyển đổi số ngành Thư viện trong Quân đội nói chung theo các nội dung đã được phê duyệt trong Kế hoạch số 1349/KH-CT, ngày 15 tháng 8 năm 2022 của Tổng cục Chính trị về việc Thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Trong đó, đặc biệt tập trung vào nội dung sau: đề xuất phát triển, hoàn thiện mạng truyền số liệu quân sự đến các thư viện, phòng đọc trong quân đội; Đầu tư, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, thiết bị, phần mềm quản trị thư viện số tập trung tại TVQĐ đủ mạnh, đảm bảo việc tạo dựng một mạng lưới thư viện số hiện đại kết nối, liên thông, tích hợp dữ liệu với các TV, phòng đọc trong toàn quân, trong đó, TVQĐ với vai trò là cơ quan triển khai, quản lý, vận hành toàn bộ hệ thống và mạng lưới thư viện quân đội; Trang bị hạ tầng kỹ thuật, thiết bị, phần mềm bảo đảm khai thác, truy cập, đọc tài liệu số ở các thư viện, phòng đọc cơ sở.
Bốn là, hình thành và phát triển văn hóa đọc trên môi trường số cho cán bộ, chiến sỹ trong Quân đội.
Làm việc, học tập và đọc tài liệu trên môi trường số là xu hướng tất yếu. Tuy nhiên, để khai thác và sử dụng thông tin, tài liệu hiệu quả trên môi trường số, đòi hỏi cán bộ, chiến sỹ phải được trang bị các kỹ năng và năng lực số để: vận hành thiết bị, phần mềm; khai thác và sử dụng thông tin, tài liệu; sáng tạo, học tập, làm việc, ứng xử, giao tiếp, hợp tác an toàn, đạo đức trên môi trường số. Do đó, TVQĐ cần nghiên cứu, tổ chức các hình thức hướng dẫn, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực khai thác, sử dụng tài nguyên thông tin số cũng như kỹ năng ứng xử, giao tiếp trên không gian mạng cho cán bộ, chiến sỹ trong toàn quân.
Năm là, tăng cường các hoạt động hợp tác, trao đổi, phối hợp với các cơ quan thông tin, thư viện trong và ngoài quân đội, đặc biệt trong công tác bổ sung, trao đổi tài nguyên thông tin số, học tập kinh nghiệm, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ,...
Sáu là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thư viện trong bối cảnh chuyển đổi số.
Nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những yếu tố quyết định đến quá trình phát triển của một cơ quan, tổ chức hay một hệ thống. Vì vậy, cần tăng cường, quan tâm, ưu tiên đầu tư đào tạo, đào tạo lại, hợp tác đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, nhân viên TV, đặc biệt là cán bộ trẻ về kỹ năng số, năng lực số, văn hóa số nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả làm việc trên môi trường số. Ngoài ra, cần đào tạo bổ sung nguồn nhân lực TV có khả năng xây dựng, quản trị TV số, tri thức số và lực lượng chuyên sâu về quản trị mạng, an ninh mạng,… theo tiêu chí tinh, gọn, mạnh. Sẵn sàng bổ sung nguồn nhân lực cho Quân đội đáp ứng yêu cầu chiến đấu, sẵn sàng chiến đấu trong chiến tranh TT, tác chiến trên không gian mạng,... Bên cạnh đó, cần bố trí, cải thiện môi trường làm việc và chú trọng chế độ đãi ngộ, khen thưởng để thu hút, động viên, khích lệ đội ngũ cán bộ, nhân viên TV làm việc và cống hiến lâu dài trong Quân đội.
Nhìn lại chặng đường 65 năm, mỗi cán bộ, nhân viên, chiến sĩ của TVQĐ có quyền tự hào với truyền thống vẻ vang mà các thế hệ cha anh và lớp cán bộ, nhân viên, chiến sĩ hiện nay đã và đang nỗ lực dựng xây nên. Chặng đường ấy đã được tô thắm thêm bởi những phần thưởng cao quý của Đảng, Nhà nước và Quân đội trao tặng: 02 Huân chương Quân công: Hạng Ba (năm 1982), Hạng Nhì (năm 1984); 03 Huân chương Bảo vệ Tổ quốc: Hạng Nhì (năm 2007), Hạng Nhất (năm 2017), Hạng Ba (2022); 01 Huân chương Lao động Hạng Nhì (năm 1992); 01 Huân chương Chiến công Hạng Nhì (năm 2002) và nhiều phần thưởng cao quý khác.
Kế thừa truyền thống và phát huy kết quả đã đạt được qua các giai đoạn phát triển, cán bộ, nhân viên, chiến sỹ TVQĐ luôn nỗ lực phấn đấu, không ngừng đổi mới, sáng tạo, làm chủ công nghệ, tinh thông nghiệp vụ, bắt kịp xu thế và tận dụng thành quả của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, xây dựng TVQĐ xứng đáng là thư viện đầu ngành của hệ thống thư viện toàn quân. Tin tưởng rằng, với sự quan tâm, đầu tư, hỗ trợ của thủ trưởng các cấp và các cơ quan chức năng, TVQĐ ngày càng phát triển, lớn mạnh, đạt được nhiều dấu ấn nổi bật, nhất là trong hoạt động chuyển đổi số, trở thành hình mẫu chuyển đổi số hiệu quả của toàn quân./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Công tác thư viện – thông tin trong Quân đội nhân dân Việt Nam: tài liệu nghiệp vụ dùng cho cán bộ thư viện.-H.: Văn học, Thư viện Quân đội, 2012.-215tr.
2. Công văn số 1820/BVHTTDL-TV ngày 03/6/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về việc tiếp tục triển khai Đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng, giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030
3. Đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030/ QĐ số 329/QĐ-TTg ngày 15/3/2017 của TTCP.
4. Giải pháp chuyển đổi số cho các thư viện trong Quân đội nhân dân Việt Nam/ Mạc Thùy Dương//Kỷ yếu hội thảo khoa học “Chuyển đổi số trong hệ thống thư viện Quân đội nhân dân Việt Nam”, QĐND, 2022
5. Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 / QĐ số 206/QĐ-TTg ngày 11/02/2021 của TTCP.
6. Chuyển đổi số hệ thống thư viện, phòng đọc trong Quân đội nhân dân Việt Nam: Thực trạng và giải pháp/Trần Nữ Quế Phương//Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Chuyển đổi số trong hệ thống thư viện Quân đội nhân dân Việt Nam”, TVQĐ, tháng 7/2022
7. Kế hoạch số 1349/KH-CT ngày 15-8-2022 của Tổng cục Chính trị về Thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030 trong Quân đội nhân dân Việt Nam
8. Kỷ yếu Thư viện Quân đội và Hệ thống thư viện Quân đội – 50 năm xây dựng và phát triển: Nhân kỷ niệm 50 năm ngày thành lập Thư viện Quân đội 15/11/1957 – 15/11/2007).-H.: Thư viện Quân đội, 2007.- 197 tr.
9. Kỷ yếu Thư viện Quân đội và Hệ thống thư viện Quân đội – 55 năm xây dựng và phát triển: Nhân kỷ niệm 55 năm ngày thành lập Thư viện Quân đội 15/11/1957 – 15/11/2012).-H.: Thư viện Quân đội, 2012.- 207 tr.
10. Liên thông thư viện trong Bộ Quốc phòng: thực trạng và giải pháp/ Mạc Thùy Dương, Trần Nữ Quế Phương//Hội thảo “Chuyển đổi số và liên thông thư viện” của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, 2022”
11. Lịch sử Thư viện Quân đội (1957-2007).- H.: Quân đội nhân dân, 2007.-343tr.
12. Luật Thư viện 2019. Luật số: 46/2019/QH14, ngày 21 tháng 11 năm 2019
13. Quy hoạch hệ thống Thiết chế văn hóa trong Quân đội nhân dân Việt Nam, giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030 của BQP ban hành kèm theo Quyết định số 3672/QĐ-BQP ngày 24 tháng 11 năm 2020.
14. Thông tư số 138/2020/TT-BQP của Bộ Quốc phòng, quy định chế độ, định mức, tiêu chuẩn đời sống văn hóa, tinh thần trong QĐNDVN.
15. Thư viện Quân đội – chặng đường 60 năm/ Trần Thị Bích Huệ, Trần Nữ Quế Phương. Tạp chí Thư viện Việt Nam, 9/2017.
16. Thư viện Quân đội thích ứng với chuyển đổi số/Trần Nữ Quế Phương//Báo QĐND, số ngày 3/11/2022, tr.2
17. Thực trạng và giải pháp đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan thông tin, thư viện của Bộ Quốc phòng/Mạc Thùy Dương, Trần Nữ Quế Phương// Hội thảo phục vụ xây dựng Đề án: Đẩy mạnh ứng dụng KHCN trong hoạt động thư viện ở Việt Nam, năm 2020 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
18. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII/Đảng Cộng sản Việt Nam, Tập 1,2, Hà Nội, Chính trị Quốc gia Sự thật.
19. Xây dựng Thư viện Quân đội – cơ quan nghiệp vụ đầu nghành của hệ thống thư viện toàn quân vững mạnh, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới/ Thượng tá Mạc Thùy Dương//Tạp chí Quốc phòng toàn dân,11/2022.
Thượng tá, Thạc sĩ Mạc Thùy Dương; Trung tá, Thạc sĩ Trần Nữ Quế Phương
TVQĐ